Waarheen met Europa, met de Euregio Maas-Rijn? Deze vraag stond centraal tijdens de Europe Calling! Burgertop afgelopen zaterdag 6 mei in het Gouvernement in Maastricht. Geëngageerde burgers, studenten en bestuurders uit de grensstreek wisselden ideeën uit, bediscussieerden stellingen, gingen met elkaar in debat en konden na afloop tenminste één conclusie trekken: Europa leeft.
Meer dan 120 inwoners uit de regio die ook wel bekend staat als het Balkon van Europa, zijn bereid deze zeldzame lentedag van 2017 binnen door te brengen. Terwijl buiten de zon lonkt, buigen geïnteresseerde burgers uit Monschau, Hasselt, Maastricht, Aken, Heerlen, Luik en nog een aantal plaatsen zich in de Statenzaal van het provinciehuis over de toekomst van Europa tijdens deze Burgertop. De top is het voorlopige sluitstuk van het programma ‘Europa Calling! Maastricht Treaty 25th Anniversary’. Een serie bijeenkomsten waarin precies 25 jaar na het afsluiten van het Verdrag van Maastricht de staat van de Europese Unie wordt opgemaakt.
Luisteren
Eerder zijn al de politici, de bestuurders, de ambtenaren, de wetenschappers en de hoofdrolspelers van een kwart eeuw geleden aan de beurt geweest, vandaag is het de beurt aan de burger. Onder toeziend van Belgische, Nederlandse en Duitse ambtsdragers onder wie gouverneur Theo Bovens en burgemeester Annemarie Penn-te Strake, dat wel. Maar zij houden zich afzijdig van de discussies. Ze luisteren vooral naar de burger, beloven ideeën en suggesties serieus te nemen en waar mogelijk door te sluizen naar de nationale politiek en Brussel. Want als Europa érgens om wordt bekritiseerd is het wel de afstand tot de burger.
De Europe Calling! Burgertop, georganiseerd door de Euregio Maas-Rijn, de Provincie Limburg en de gemeente Maastricht, heeft niet de pretentie die kloof te dichten. Wel is een serieuze poging gedaan om de verworvenheden van de Europese samenwerking op een rij te zetten. Er is sinds 1992 veel veranderd, heel veel, zo betoogt hoogleraar Europese Geschiedenis aan het University College Maastricht Mathieu Segers die de bijeenkomst opent met een kort maar boeiend referaat. De binnengrenzen zijn open, er is vrij verkeer van goederen en diensten, er is samenwerking op tal van gebieden. “Het bijzondere is dat de samenwerking niet afdwongen is door oorlog en conflict”, zegt Segers die wijst op honderden jaren wapengekletter. Op landen en leiders die wilden overheersen, de baas zijn, de hegemonie opeisten. Napoleon en Hitler passeren de revue, de permanente wapenwedloop. “Altijd was er de wapenopbouw waarmee landen dachten de sterkste te zijn. Hoe meer wapens hoe veiliger, maar zo zweepten landen elkaar op. Het veiligheidsdilemma is nu anders benaderd. Er wordt samengewerkt in Europa. Uniek in de lange geschiedenis.”
Consensus
Maar is dat niet wat mager, leest Mathieu Segers de gevoelens in de zaal. Moet Europa geen federatie worden, gaat het niet allemaal te langzaam? Er zijn nog zo veel regels, drempels, wetten en bepalingen die samenwerking afremmen. “Jawel, maar consensus zoeken kost tijd. Ik sprak onlangs een Chinese bestuurder die juist onder de indruk was van de bedachtzame besluitvorming in Europa. Ondanks de druk van de crisis en de vluchtelingenstroom zijn er geen overhaaste beslissingen genomen. Dat is de kracht van het Europa van nu: er wordt nagedacht, er is geen rücksichtslos handelen. Beslissingen worden uitgesteld. Veel mensen zien dat als machteloosheid, de Chinees wees op de cultuur in zijn land waarin beslissingen een reikwijdte hebben van duizend jaar. Hij was echt onder de indruk van de Europese bestuurders.”
Stellingen
Na de verrassende speech van de hoogleraar is het ’podium’ in de Statenzaal, met een kopie van het Verdrag van Maastricht pontificaal op een tafel in het hart, dan echt aan de burgers. Aan de hand van stellingen en stemmingen via individuele stemkastjes wordt onder leiding van moderator Sander Kleijkers telkens kort gediscussieerd. Zo blijkt 95 procent van de aanwezigen vóór een lidmaatschap van zijn of haar land van de EU en eenzelfde percentage wil de euro behouden. Maar zijn er wel de nodige wensen en kanttekeningen. Een deel pleit voor een federatie à la de Verenigde Staten van Amerika, anderen vrezen voor verlies van de eigen cultuur en wijzen een federatie af. Een aanzienlijk deel van de mensen pleit voor meer sociale politiek, meer aandacht voor het klimaat en minder focus op de economische ontwikkelingen. Sommigen zijn voor een Europa van twee snelheden. Er klinken waarschuwingen voor tweedeling, gewezen wordt op de anti-Europese sentimenten, de Brexit en de verkiezingstrends die niet veel goeds beloven. “Brussel moet dichter bij de burger komen.”
Vluchtelingen
Ook de opvang van vluchtelingen zorgt voor reuring. Krap de helft is vóór onvoorwaardelijke opvang, een kwart ziet liever geen vluchteling komen en pleit voor opvang in de eigen regio. Veiligheid en terroristische dreiging zijn in dit verband zwaarwegende argumenten. Interne grenscontroles worden echter door een ruime meerderheid (80 procent) afgewezen, een krappe meerderheid is voor de vorming van een Europees leger om de buitengrenzen te bewaken.
Na de pauze wordt de parate kennis van de deelnemers getest in een Europa-quiz. Het levert twee winnaars op die elk een mooi flesje wijn krijgen, gebotteld in vanzelfsprekend 1992. Daarna vat Natasha Walker de resultaten samen van vijf eerdere Europe Calling!-bijeenkomsten in Maastricht, Genk, Luik, Aken en nog eens Maastricht om vervolgens een nieuwe serie stellingen te lanceren.
Status aparte
De deelnemers tonen zich ook na drie uur luisteren en praten gretig. Zeker als het gaat om het woud van regels en bepalingen die de Europese samenwerking belemmeren, die ook in de Euregio Maas-Rijn de vooruitgang afremmen. “Misschien”, mengt Theo Bovens zich toch even in de discussie, “kunnen we hier in onze eigen euregio pleiten voor een status aparte met meer mogelijkheden. Hier leven zo veel ideeën al zo lang, de mensen wíllen verder met die samenwerking. Voor de economie zou het goed zijn, daar zijn al de nodige berekeningen op los gelaten. Ik merk ook vandaag weer dat Europa hier leeft.”
Inspirerend
Na afloop wordt nog druk nagepraat tijdens de afsluitende borrel. Concrete resultaten heeft Europe Calling! niet opgeleverd, wel een aantal documenten en verslagen die ergens op de Haagse en Brusselse burelen moeten landen. “Ach”, zegt Ger Kockelkorn, oud-burgemeester en verklaard voorstander van Europese samenwerking, “het kan nooit kwaad om alles weer eens op een rijtje te zetten. Wat mij betreft een inspirerende bijeenkomst.”
Die vooral bezocht is door voorstanders van Europese samenwerking, zo begrijpen de organisatoren ook. Veelal mensen die een goede plek in de samenleving hebben veroverd. “Klopt”, zegt George Vogelaar, documentairemaker, “maar ik zie hier ook gedreven studenten. En onze kinderen zijn zeer begaan met Europa. Het is echt niet iets van oude mensen alleen. Ik denk dat samenwerking cruciaal is om vooruit te komen in Europa.”