Dames en heren,
Nooit was Europa zo veilig en zo rijk als de laatste 70 jaar. Nooit was Europa zo negatief en verdeeld als de laatste 7 jaar.
Natuurlijk, we hebben de Koude Oorlog gekend. En we hebben de oorlog in voormalig Joegoslavië meegemaakt.
Maar de haast routinematige verwoestingen die het Oude Continent eeuwenlang teisterden, de continue politiek van oorlog voeren en de vele etnische zuiveringen;ze waren met het einde van de Tweede Wereldoorlog voorbij. Europa wisselde oorlog en haat in voor vrede en solidariteit. Niet voor niets kreeg de EU in 2012 de Nobelprijs voor de Vrede.
Het ontredderde continent bouwde op de ruïnes van twee verschrikkelijke wereldoorlogen haar eigen droom. Een droom van verzoening, een droom van veiligheid, een droom van welvaart. Die kreeg op 9 mei 1950 voor het eerst vorm, met de oprichting van de EGKS: de Europese Gemeenschap Kolen en Staal. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Robert Schuman, verwoordde als stichter die droom als volgt: “De wereldvrede kan slechts bewaard worden door inspanningen van alle positieve krachten welke hem tegen de dreigende gevaren kunnen beschermen.”
Het grote ideaal kreeg steeds meer vaste vorm. De EGKS werd EEG (Europese Economische Gemeenschap); de EEG werd EG (Europese Gemeenschap); en de EG werd een Europese Unie (EU). Dat laatste gebeurde in Maastricht in het wereldberoemde Unieverdrag; ondertekend op 7 februari 1992. Met als belangrijkste wapenfeiten de open grenzen en de invoering van de Euro als eenheidsmunt.
Dankzij de eenwording kreeg Europa de wind in de zeilen. Sinds 1950 groeide het aantal banen met ruim 60 miljoen; de EU is de grootste economie ter wereld – voor de VS en China – de EU is de grootste exporteur ter wereld, de euro is sterker dan de dollar en van de 140 grootste bedrijven ter wereld zijn er 61 Europees en maar 50 Amerikaans. En wat veel belangrijker is; de 508 miljoen Europeanen hebben de hoogste levensstandaard in de wereld en leven zonder directe oorlogsdreiging.
Dames en heren, Inspanningen van positieve krachten, dat is wat Robert Schuman vroeg. Wij zijn nu aan de beurt om die inspanningen te leveren. En wij zijn de wederopbouwgeneratie, de Génération Maastricht en de Millenniumgeneratie samen. Vrede en welvaart zijn immers geen vanzelfsprekendheden; ze moeten permanent verdedigd worden. Elke dag weer.
Maar de werkelijkheid is momenteel anders. Daarin moeten we eerlijk zijn. In plaats van de positieve krachten overstemmen de ontwrichtende geluiden het debat over het Project Europa. Niet gebaseerd op argumenten, maar op sentimenten. Ultranationalisme voert de boventoon. Bewuste disruptie in plaats van gefundeerde constructie.Het Nederlandse ‘nee’ tegen de Europese Grondwet in 2005 zette de toon. Het voorlopige dieptepunt bereikten we vorige week met Brexit.
In november waarschuwde EU-topman Frans Timmermans – bekend om zijn verbindend vermogen – voor de ernstige gevolgen. In niet mis te verstane woorden. “Het enige alternatief voor de EU is oorlog.” Harde taal. Drie jaar nadat Europees president Herman van Rompuy tijdens de uitreiking van de Nobelprijs zei: “De EU mag zich de grootste vredesstichter van de geschiedenis noemen. “ En die woorden waren niet eens overdreven. In drie jaar tijd van grootste vredestichter naar dreigend oorlogsgevaar. Ik schrik ervan.
Dames en heren,
De Europese Droom dreigt uit elkaar te spatten; te eindigen als de Europese Nachtmerrie. Nota bene nu we het 25-jarig bestaan van het Verdrag van Maastricht herdenken; de geboorteakte van de EU.
Laten we dat gebeuren? Nee, dat laten we niet gebeuren. Zijn we als Maastricht, de naamgever van het Unieverdrag, te klein hiervoor? Nee, dat zijn we niet.
Elk vuur begint met een vonk. Waarom zouden we dan niet in Limburg, in Maastricht, het vuur van het verenigd Europa opnieuw kunnen aanwakkeren. Van onderop, door de generaties die het huidige Europa vormen.
Dit is de taak die we onszelf met de herdenking 25 jaar Verdrag van Maastricht opleggen. Een collectief appèl op Europa. We roepen de Europese regeringsleiders op om alle Europese volkeren een vreedzame en welvarende toekomst te bieden.
Maar dat betekent niet dat we de ogen mogen sluiten voor de oorzaken van de Euroscepsis. Want het Europese Huis kent inderdaad de nodige mankementen. Laten we ons eerst afvragen of recente, mondiale gebeurtenissen de werkelijke oorzaken zijn. Ik bedoel dan uiteraard het vluchtelingenprobleem, het terrorisme, de recente kredietcrisis en de continue instroom van goedkope arbeidskrachten uit nieuwe EU-lidstaten. Deze gebeurtenissen zouden er ook zijn geweest als de EU niet zou hebben bestaan. Het is een illusie te denken dat zonder EU geen Syriër meer de oorlog in zijn land ontvlucht.
De oorzaak moet dus een diepere laag kennen. Een voedingsbodem waarop de onvrede groeit. En dat is het wantrouwen in Brussel, zoals we dat constant waarnemen. Het verzet onder brede lagen van de Europese bevolking is in belangrijke mate het gevolg van de al jaren durende botsingen tussen twee denkrichtingen over de route die Europa moet nemen. Botsingen op regeringsniveau. Aan de ene kant staan de Eurofederalisten: de aanhangers van een supranationale Europese federatie, die het eenwordingsproces denken te bevorderen door meer macht in Brussel te centraliseren. Omdat alle goede voornemens tot samenwerken niet opschieten. Aan de andere kant staan de Euro-gouvernementalisten: die de eenwording zien als een overlegmodel. Omdat ze macht op nationaal niveau willen houden.
Europa kibbelt en ruziet zo al jaren voort. En wat gebeurt met kibbelende en ruziënde leiders? Die raken alle vertrouwen kwijt. Dan kan het dus gebeuren dat het Europese volk de EU als het probleem gaat zien in plaats van de oplossing.
Het Huis Europa is daarom dringend aan een verbouwing toe. Na 25 jaar is dat heus zo gek niet. Als het dak thuis lekt, breken we toch ook het huis niet af. Dan repareren we het dak.
Wat we nodig hebben is een nieuw Europees model; aangepast aan de tijdsgeest. We gingen toch ooit van EGKS, naar EEG, naar EG, naar EU. Waarom niet nu een nieuwe stap? Wat in 1992 werkte, werkt echt niet meer in 2016.
Dus de herdenking van 25 jaar Verdrag van Maastricht is geen terugblik; vol nostalgie. Het is vooral een vooruitblik naar de komende 25 jaar; vol hoop. Het is de grote ambitie van het programma van Europe Calling.
We brengen Europeanen van alle gezindten, van alle leeftijden, van alle rangen en standen, van alle verschillende opvattingen samen om het nieuwe perspectief van Europa te schetsen. En waar kun je dat het beste doen dan in de geboortestad van de EU. Want we hebben met z’n allen één gezamenlijk hoofddoel: de Europese Droom levend houden.
Ik dank u.